Kısa süre önce Rusya’da meydana gelen 8.8 büyüklüğündeki deprem, dünya genelinde endişeye yol açtı. Bu tür büyük depremler akıllara hemen Türkiye’de 2023’te yaşanan ve büyük yıkıma neden olan Kahramanmaraş merkezli depremleri getiriyor. Ancak bu kez, benzer büyüklükte olmasına rağmen can kaybı ve yıkım yok denecek kadar azdı. Peki neden?
Depremin etkisi yalnızca büyüklüğüne bağlı değildir. Aşağıdaki temel faktörler, Rusya’daki depremin neden daha az yıkıcı olduğunu açıklamaktadır:
Merkez Üssünün Yerleşim Yerlerine Uzaklığı
Kahramanmaraş depremi, büyük nüfuslu kentlere çok yakın bir noktada meydana gelmişti. Depremin merkez üssüne en yakın iller —Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep— hem yoğun nüfuslu hem de yapılaşmanın fazla olduğu yerlerdi. Bu nedenle yıkım ve can kaybı çok yüksek oldu. Oysa Rusya’daki 8.8 büyüklüğündeki depremin merkez üssü, seyrek nüfuslu, kırsal ve ulaşılması zor bir bölgede, yani büyük şehirlerden uzakta gerçekleşti. Bu durum, doğrudan etkilenen insan sayısını ciddi biçimde azalttı.
Depremin Derinliği: Yüzeye Yakın Ama Uzak Etkili Değil
Yapılan açıklamalara göre Rusya’daki depremin derinliği yaklaşık 20 km olarak ölçüldü. Bu, teknik olarak "sığ deprem" olarak kabul edilir ve genellikle yüzeyde büyük sarsıntılara neden olabilir. Ancak yukarıda belirtildiği gibi, yerleşim yerlerinin uzak olması ve yapılaşmanın azlığı nedeniyle bu sarsıntılar ciddi yıkıma yol açmadı. Aynı büyüklükteki bir depremin büyük şehirlerin altında gerçekleşmesi, sonuçları dramatik şekilde değiştirebilir.
Yerel Zemin Yapısı: Dalga Davranışını Belirler
Maraş depreminde birçok yerleşim birimi, yumuşak ve gevşek zeminlerde, özellikle nehir yataklarında kurulmuştu. Bu zeminler, sismik dalgaları büyüterek yıkımı artırmıştır. Rusya’daki bölge ise genellikle sert ve kaya zeminlerden oluşmaktadır. Bu tür zeminler, deprem dalgalarını daha az büyütür ve enerjiyi daha çabuk sönümler. Bu da yıkıcı etkinin azalmasında önemli bir faktördür.
Yapıların Niteliği ve Yoğunluğu
Türkiye’de birçok yapı eski, mühendislik hizmeti almamış ve deprem yönetmeliklerine uygun olmayan şekilde inşa edilmiştir. Özellikle kırsal bölgelerde bu durum çok daha belirgindir. Rusya’daki kırsal ve soğuk bölgelerde ise binalar genellikle düşük katlı, dayanıklı ve kalın duvarlıdır. Ayrıca yapı yoğunluğu da çok düşüktür. Bu da göçük, zincirleme yıkım ve yüksek can kaybı riskini azaltmıştır.
Nüfus Yoğunluğu: Etkinin Yayılma Alanı
Depremin etkili olduğu Rusya bölgesinde nüfus çok seyrektir. Binlerce kilometrekarelik alanlarda tek tük yerleşim yerleri bulunmaktadır. Maraş depreminde ise etkilenen bölgede milyonlarca insan yaşıyordu. Bu da olayın sonuçlarını doğrudan etkiledi.
Sonuç: Yıkımın Sırrı Yalnızca Büyüklükte Değil
Depremler doğa olaylarıdır; ama onların felakete dönüşmesi, insan yerleşimleri, zemin yapısı ve inşa kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Rusya’daki 8.8 büyüklüğündeki deprem, benzer büyüklükteki Maraş depreminin yol açtığı kadar büyük bir yıkıma neden olmadı. Çünkü insan eliyle oluşan risk faktörleri bu kez devrede değildi.
Unutmayalım: Depremler değil, hazırlıksızlık ve ihmal öldürür. Bilinçli şehir planlaması, sağlam yapılaşma ve sürekli denetim, büyük felaketlerin önüne geçebilir.
