Türkiye’de Orman Yangınlarına Karşı Sivilkültürel Tedbirler Neden Şart?

2025 yazında Ülkemiz yine büyük bir orman yangını kriziyle karşı karşıya. Özellikle İzmir, Antalya, Bursa, Karabük, Eskişehir ve Çanakkale gibi illerde çıkan yangınlar sadece yüzlerce hektar ormanı yok etmekle kalmadı, aynı zamanda yerleşim alanlarına da tehdit oluşturdu. Meteorolojik verilere göre sıcaklıkların 40°C'yi geçtiği günlerde rüzgârın da etkisiyle yangınlar hızla büyüdü. Bu durum, hepimize şu soruyu yeniden hatırlattı: “Ne yaparsak bu yangınları önleyebiliriz?”

Bu sorunun cevabı sadece yangın uçaklarında ya da itfaiye araçlarında değil. En etkili yangın önlemi, yangın çıkmadan önce alınan tedbirlerde saklı. İşte bu noktada sivilkültürel önlemler, yani ormanların doğru biçimde yönetilmesi ve bakımı, yaşamsal önem taşıyor.

Sivilkültürel Tedbir Nedir?

Sivilkültür, ormanların planlı bir şekilde yetiştirilmesi, bakımı, korunması ve yenilenmesini kapsayan ormancılık uygulamalarıdır. Bu uygulamalar, ormanı sadece büyütmek için değil, yangınlara karşı daha dirençli hale getirmek için de yapılır. 

Bu Tedbir Neden Gerekli?

Eskiden yazlar yine sıcaktı, ama bu kadar çok yangın çıkmazdı. Çünkü:

• İklim krizi nedeniyle yazlar artık daha kurak ve uzun,

• İnsan kaynaklı ihmaller arttı (sigara izmariti, piknik ateşi, anız yakma),

• Ormanlar giderek bakımsız ve yoğun hale geldi,

• Bazı alanlar rant baskısı altında.

Bu tabloyu tersine çevirmek için ormanları "yanmaya hazır" değil, "yangına dirençli" hale getirmek gerekiyor. Sivilkültürel tedbirler tam da bunu sağlar.

Alınabilecek Sivilkültürel Önlemler

1. Yangına Dayanıklı Türlerle Ağaçlandırma

Kızılçam gibi reçineli ve kolay tutuşan türler yerine, meşe, zeytin, akçaağaç gibi daha az yanıcı türler tercih edilmelidir.

2. Ormanların Seyreltilmesi
Ağaçlar arası mesafenin açılmasıyla yangının hızla yayılması önlenir. “Boşluklu orman yapısı” yangının hızını keser.

3. Orman Altı Temizliği
Kurumuş dallar, yapraklar ve çalılar tutuşmayı kolaylaştırır. Bu nedenle orman zemini düzenli olarak temizlenmelidir.

4. Yangın Şeritleri Oluşturma
Orman içinden ya da kenarından geçen boş koridorlar yangının yayılmasını yavaşlatır. 10–20 metrelik yangın şeritleri oluşturulmalıdır.

5. Ormana İnsan Girişinin Kontrolü
Özellikle yangın riski yüksek yaz aylarında ormanlara giriş sınırlandırılmalı, kamp, piknik ve ateş yakma gibi faaliyetler kontrol altına alınmalıdır.

Bu Önlemler Nasıl Uygulanmalı?

• Orman İşletmeleri düzenli bakım ve seyreltme çalışmaları yapmalı: Orman İşletmeleri, ormanların sadece ağaç üretim alanı değil, aynı zamanda yangına dirençli doğal yaşam alanları olması gerektiği bilinciyle hareket etmelidir. Bu amaçla yapmaları gereken başlıca çalışmalar şunlardır:

 Seyreltme (Boşaltma) Kesimleri: Ağaçlar çok sık ve birbirine yakın olduğunda, ormanın içi karanlık kalır, hava sirkülasyonu azalır, hastalıklar yayılır ve yangın riski artar. Bu nedenle belirli aralıklarla aradaki zayıf, eğik ya da birbirine fazla yaklaşmış ağaçlar kesilerek aralıklar açılır. Böylece orman daha sağlıklı ve dirençli olur.

Alt Kat Temizliği (Ormancılık Bakımı):Orman tabanında biriken kuru otlar, çalılar, yapraklar ve kırık dallar yangının en kolay tutuşturucularıdır. Bu birikintiler belli dönemlerde temizlenmelidir. Bu işleme "alt tabaka temizliği" denir.

Gençleştirme Kesimleri ve Yenileme: Yaşlanmış, zayıflamış veya hastalıklı ağaçların yerine genç ve sağlıklı türlerin getirilmesi, ormanın direnç kapasitesini artırır. Aynı zamanda bu işlem, ağaç türlerinin karışımını düzenleyerek yangına dayanıklı türlerin oranını da artırır.

Yangın Şeritlerinin Açılması ve Bakımı: Orman içinde doğal ya da yapay boşluklar (örneğin yangın şeritleri, orman yolları) düzenli olarak kontrol edilmeli ve bu bölgeler otlardan, çalıdan temizlenmelidir.

• Belediyeler ve Valilikler yangın şeritleri oluşturmalı ve kontrolü sağlamalı: Orman yangınlarını kontrol altına almakta en etkili yöntemlerden biri de yangın şeritleridir. Yangın şeritleri, ormanlık alanlarda alevlerin yayılmasını engellemek amacıyla oluşturulan geniş, bitki örtüsünden temizlenmiş bantlardır. Bu şeritlerin etkinliğini artırmak ve sürdürülebilirliğini sağlamak için yerel yönetimlere büyük görev düşer:

Belediyelerin Rolü: Orman köyleri ve kent çevresindeki yeşil alanlarda, yangın şeritlerinin açılmasını planlamalı ve uygulamalıdır. Mevcut yollar, parklar, mezarlıklar gibi açık alanları doğal yangın bariyerleri olarak değerlendirip düzenlemelidir. Şeritlerde düzenli ot ve çalı temizliği, kuru yaprak ve dal toplama gibi çalışmalar yapılmalıdır.

Valiliklerin Rolü: İl genelinde orman yangını riski yüksek bölgeleri tespit ederek yangın şeritleri planlamasını koordine etmelidir. Orman Bölge Müdürlükleri, İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri (AFAD), belediyeler ve jandarma ile birlikte çalışarak bu alanlarda gözlem ve denetim mekanizmaları kurmalıdır.

• Vatandaşlar doğaya karşı bilinçli davranmalı: Orman yangınlarının çok büyük bir kısmı insan kaynaklıdır. Bu nedenle vatandaşların sorumluluğu sadece yangın anında değil, her zaman ve her yerde geçerlidir. Doğaya bilinçli davranmak, ormanları korumanın en temel yoludur. İşte dikkat edilmesi gereken başlıca noktalar:

  🚫 Ateş Yakma Alışkanlığına Son Verilmeli

  • Piknik alanlarında ya da orman yakınlarında mangal, semaver, kamp ateşi yakmak ciddi risk taşır. En küçük kıvılcım bile kuru otlarla kaplı yaz ormanlarında büyük yangınlara yol açabilir.

  • “Nasıl olsa söndürürüm” düşüncesi, telafisi olmayan felaketlere neden olabilir.

  🚭 Sigara İzmariti Atılmamalı

  • Orman içinden geçen yolların kenarına veya kuru otların olduğu alanlara sigara izmariti atmak, yangın başlatan en tehlikeli davranışlardan biridir. Bu alışkanlık tamamen terk edilmelidir.

  ♻️ Çöp ve Cam Şişeler Doğaya Atılmamalı

  • Cam şişeler güneş ışığını mercek gibi yansıtarak kuru otları tutuşturabilir. Ayrıca plastik atıklar da doğada çözünmeyip yangın yayılmasını hızlandırabilir.

  • Vatandaşlar doğada çöp bırakmamalı, özellikle cam ve plastik atıklarını yanında götürmelidir.

  📢 Yangın Tehlikesi Görüldüğünde Derhal İhbar Edilmeli

  • Duman, alev ya da şüpheli bir duman fark edildiğinde ALO 112 veya ALO 177 Orman Yangını Hattı aranarak vakit kaybetmeden ihbarda bulunulmalıdır.

  👨‍👩‍👧‍👦 Toplumsal Bilinç Artırılmalı

  • Her birey, ailesine, özellikle çocuklara doğa sevgisi ve sorumluluğu aşılamalıdır. Bu bilinci erken yaşta kazanan bireyler, doğaya zarar veren davranışlardan uzak durur.

  • 
    

• STK’lar ve gönüllüler, bakım ve bilinçlendirme çalışmalarına destek olmalı: Orman yangınlarıyla mücadele yalnızca devlet kurumlarının omuzlarında taşınamaz. Sivil toplum kuruluşları (STK'lar) ve gönüllüler, hem sahada hem de toplumun bilinçlendirilmesinde büyük rol oynar. Onların katkısı, özellikle yangın öncesi alınacak tedbirlerin yaygınlaştırılmasında ve toplumun farkındalığının artırılmasında çok değerlidir.

Sonuç: Önlem Yangından Güçlüdür

Yangın uçakları, helikopterler elbette önemlidir. Ama unutmamak gerekir ki en etkili yangınla mücadele, yangın çıkmadan yapılan mücadeledir. Sivilkültürel tedbirler, ormanlarımızın bağışıklık sistemidir. Bugün alınacak doğru kararlar, yarın daha az duman, daha çok yeşil demektir.

Sen de bugün bir fikir dik!

Ormanların korunması için çevreni bilgilendir, yetkililere çağrıda bulun, doğaya sahip çık!