Yangın Yönetmeliğine Göre Acil Çıkış Zorunluluğu Bahsi

Yangın, panik ve acil durum senaryolarında personelin ve bina kullanıcılarının güvenli tahliyesini sağlamak; yalnızca bir tedbir değil, aynı zamanda yönetmeliklerle tanımlanmış bir zorunluluktur. Özellikle Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te yer alan acil çıkış hükümleri doğrudan sorumluluk alanıdır. Ancak yönetmelik maddeleri zaman zaman teknik ifadeler içerdiği için uygulamada anlaşılması güç olabilmektedir. Bu yazıda, söz konusu Yönetmeliğin 39. maddesindeki "Acil çıkış zorunluğu" bahsini  sade bir dille ele alarak, hem hukuki çerçeveyi hem de pratikte dikkat edilmesi gereken kritik noktaları açıklamaya çalışacağız.

39. madde şu şekildedir: Acil çıkış zorunluluğu

MADDE 39- (1) Bütün yapılarda, aksi belirtilmedikçe, en az 2 çıkış tesis edilmesi ve çıkışların korunmuş olması gerekir.

(2) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.)  Çıkış sayısı, 33 üncü madde esas alınarak belirlenecek sayıdan az olamaz. Aksi belirtilmedikçe, 25 kişinin aşıldığı yüksek tehlikeli mekânlar ile 50 kişinin aşıldığı her mekânda en az 2 çıkış bulunması şarttır. Kişi sayısı 500 kişiyi geçer ise en az 3 çıkış ve 1000 kişiyi geçer ise en az 4 çıkış bulunmak zorundadır.

(3) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.) Çıkışların birbirinden olabildiğince uzakta olması gerekir. Bölünmemiş tek mekânlarda 2 çıkış gerekiyor ise çıkışlar arasındaki mesafe yağmurlama sistemi bulunmadığı takdirde diyagonal mesafenin 1/2’sinden ve yağmurlama sistemi mevcut ise diyagonal mesafenin 1/3’ünden az olamaz.

(4) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.) Çıkış mesafelerinin kapıdan alındığı bina kullanım sınıflarında, bir koridor içindeki 2 kaçış merdiveni arasındaki mesafe, yağmurlama sistemi olmayan yapılarda koridor uzunluğunun yarısından ve yağmurlama sistemi olan yapılarda ise koridor uzunluğunun 1/3’ünden az olamaz.

📌Öncelikle birinci ve ikinci fıkralardaki hükümleri anlayabilmek için yapı ve mekan kavramlarını tanımlamamız gerekmektedir. 

YAPI: Bütün binayı (örneğin okul, hastane, iş hanı, AVM) kapsar. Yani bağımsız kısımlar, katlar ve odalar dahil bütünün tamamını ifade eder.

MEKAN: Yapının içindeki bölümleri ifade eder (örneğin konferans salonu, sınıf, yemekhane, ofis odası, atölye gibi).

Böylece “bütün yapılarda en az 2 çıkış” ibaresinin binanın genelinde en az iki tahliye alternatifini kastettiği anlaşılmış olur.  “Mekânlarda en az 2 çıkış” ibaresi ile tek bir kullanım alanının içinden çıkış alternatifi kastedilir. 

Buna göre bütün yapılarda en az 2 çıkış tesis edilmesi  yapının tamamının güvenliği için getirilmiş genel bir kuraldır. Bir bina tek çıkışlı olamaz. Bir binanın 50 kişiyi aşılan her mekanında ise en az 2 çıkış olmalı; kişi sayısı 500 kişiyi geçer ise en az 3 çıkış ve 1000 kişiyi geçer ise en az 4 çıkış bulunmalıdır. 

Bu durumu basit bir örnekle açıklayacak olursak:

-Bir okul binasının en az iki ana çıkışı olmalı (1. fıkra).

-Aynı okulda 50 öğrencilik bir sınıf varsa, sınıfın da kendi içinde en az 2 çıkışı bulunmalı (2. fıkra).

📌Şimdi gelelim üçüncü fıkraya. Söz konusu fıkra "tek bir mekân içindeki çıkışların birbirine uzaklığı" hakkında hüküm içermektedir. Üçüncü fıkranın daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle  diyagonal mesafeyi tanımlamamız gerekir:

Diyagonal Mesafe: Mekanın köşegen uzunluğu yani en uzak iki köşe arasındaki mesafedir.  Mekânın “en uzun mesafesi” olarak da düşünülebilir. 

Örneğin: 30 m x 20 m bir salonun diyagonal mesafesi:

$$\sqrt{30^2 + 20^2} = \sqrt{900 + 400} = \sqrt{1300} ≈ 36 m$$

Yağmurlama sistemi yoksa:
Çıkışlar arasındaki mesafe, diyagonal mesafenin en az yarısı olmalıdır.

• Örneğin 36 m diyagonal → çıkışlar arası min. 18 m olmalı.

Yağmurlama sistemi varsa:

 Daha güvenli kabul edildiği için mesafe şartı biraz esnetilir → diyagonal mesafenin 1/3’ü yeterli olur.

36 m diyagonal → çıkışlar arası min. 12 m olmalı.

Böyle olmasının mantığını şu şekilde açıklayabiliriz:

-Yangın veya duman bir çıkışı kapattığında, diğer çıkış güvenli tarafta kalabilsin diye uzak tutulur.

-Eğer çıkışlar yan yana olursa, tek bir yangın/duman kaynağı ikisini de işe yaramaz hale getirebilir.

-Yağmurlama (sprinkler) sistemi varsa yangının yayılması/dumandan etkilenme daha yavaş olacağı için daha yakın çıkışlar kabul edilir.

📌Son olarak dördüncü fıkrayı ele alacağız. Söz konusu fıkra "koridordaki iki kaçış merdiveni arası mesafe" hakkında hüküm içermektedir.

Bir koridor boyunca iki kaçış merdiveninin yerleşimi: Eğer aynı koridorda iki merdiven varsa: Aralarındaki mesafe, koridorun uzunluğu dikkate alınarak hesaplanır.

Yani bu kez diyagonal değil, koridor uzunluğu esas alınır.

-Yağmurlama yoksa: merdivenler arası mesafe ≥ koridor uzunluğunun 1/2’si olmalıdır.

-Yağmurlama varsa: merdivenler arası mesafe ≥ koridor uzunluğunun 1/3’ü olmalıdır. 

Örnek Senaryo

Koridor uzunluğu: 60 metre ve bu koridorda iki kaçış merdiveni bulunuyor (örneğin biri başta, biri sonda veya ortalarda).

Sprinkler yoksa:

• Merdivenler arası mesafe ≥ 60 / 2 = 30 metre olmalı.

Yani iki merdiven arasındaki mesafe en az 30 m olacak.
Eğer 20 metreye yerleştirilirse → yönetmeliğe aykırı olur.

 Sprinkler varsa:

• Merdivenler arası mesafe ≥ 60 / 3 = 20 metre olmalı.

Yani sprinkler sayesinde şart biraz esnetilmiş.
20 m ve üzeri uygundur.